MADAIN SALEH - MIASTO NABATEJCZYKÓW

Około 300 lat przed Chrystusem, arabskie plemię kupców przeniosło się z pustynnej Arabii do starożytnego królestwa Edom (tereny dzisiejszej południowej Jordanii i południowego Izraela). Wkrótce miejsce to zaczęto nazywać Nabateą, a kupcy-Nabatejczycy gromadzili bogactwa i budowali kupieckie imperium. Ich karawany łączyły Indie z krajami śródziemnomorskimi, a statki żeglowały w poprzek mórz Czerwonego, Śródziemnomorskiego oraz Oceanu Indyjskiego. Inskrypcje naskalne pozostawione przez nabatejskich kupców, znaleziono w obu Amerykach, Afryce i Australii. Przez to, że Nabatejczycy sąsiadowali ze starożytnym Rzymem, przewyższającym ich potęgą oraz Ziemią Świętą przewyższającą ich świętością, świat o nich zapomniał. A przecież przed dwoma tysiącami lat było to jedno z najbogatszych i najbardziej niezwykłych miejsc, gdzie ówczesny człowiek mógł się znaleźć...

W 85 roku przed Chrystusem Nabatejczycy kontrolowali obszar o powierzchni 2,35 miliona kilometrów kwadratowych. Po upadku imperium Greków, gdy Rzym zaczynał budować swą potęgę, byli największym mocarstwem w Europie i na Bliskim Wschodzie. Tylko Chiny dynastii Han kontrolowały wówczas większy obszar (około 4 milionów kilometrów kwadratowych). Prawdopodobnie dlatego Chińscy podróżnicy odwiedzili Nabateę i nie zapomnieli wspomnieć o tym fakcie w swych kronikach.

Nabatejczycy kontrolowali szlak kadzidlany -  tony kadzidła transportowano z Arabii Felix, czyli Arabii Szczęśliwej obejmującej tereny dzisiejszego Omanu i Jemenu, do domów w Europie i Północnej Afryce.

Jest w Arabii Saudyjskiej jedno miejsce, którego odwiedzenie zdecydowanie warto polecić. To pozostałości miasta Nabatejczyków Madain Saleh, położonego 320 kilometrów od nabatejskiej stolicy Petry. Znajduje się tam 138 grobowców wykutych w skale. W starożytności miasto to nazywało się Hegra (Skalny Trakt), dzisiejsza nazwa miasta oznacza „miasto Saleha” (Saleh to wspominany w Koranie przedislamski prorok).

Madain Saleh było największym miastem w południowej części królestwa Nabatejczyków, leżało na szlaku handlowym łączącym Południową Arabię i Indie z krajami śródziemnomorskimi. Nie bez znaczenia dla lokalizacji miasta było to, że leżało ono w punkcie styku kilku dolin, tworzących naturalny basen ułatwiający chwytanie wody.

To co jest interesujące dla Madain Saleh i co odróżnia to miejsce od Petry to fakt, że wiele grobowców opatrzonych jest inskrypcjami mówiącymi o tym kto zbudował grobowiec, kto jest tam pochowany i kto może go używać. Większość inskrypcji wyryta jest w narzeczu Nabatejczyków, ale są też aramejskie, greckie, łacińskie i inne. Nieukończone grobowce w Madain Saleh sugerują, że ryto je od góry do dołu. Rzemieślnicy posługiwali się dłutem i młotkiem, ślady dłut są wciąż widoczne na skałach.

38 grobowców ozdobionych jest inskrypcjami. Zwykle umieszczano je na zewnątrz powyżej wejścia do grobowca, choć znaleziono również teksty wewnątrz grobowców.

Długość tekstów waha się od jednej linii tekstu, aż po czternaście linii. Reprezentowana jest każda pośrednia liczba z wyjątkiem ... trzynastu. Czy to przypadek, czy zamierzone działanie nie sposób dziś stwierdzić.

Jako że niektóre grobowce były duże na tyle aby pomieścić 50 ciał zapisano na nich reguły przypisujące poszczególne części grobowca dla odpowiednich członków rodziny, albo inne ograniczenia w rodzaju „żeńska część rodziny nie powinna zająć całego grobowca”.

Inskrypcje mówią pośrednio o statusie kobiet w społeczeństwie, a był on w czasach Nabatejczyków wysoki. Niektóre groby były budowane przez kobiety dla siebie i córek, co sugerowałoby, że wśród Nabatejczyków kobiety mogły rządzić klanami rodzinnymi, działać jako kupcy i ustanowiać żeńskie linie dziedziczenia.

Jeden z grobowców zbudowała Wushuh, córka Bagrat dla siebie i córek, inny zbudowała Hinat, córka Wahbu dla dzieci i potomków. Dziewięć z trzydziestu ośmiu grobowców posiadających inskrypcje należało do kobiet.

Jeszcze jeden przykład inskrypcji wspominającej kobiety: „ten grobowiec zbudował Ka’ab syn Haritah dla matki Raqash córki Abd Manat, która zmarła w Hegrze w roku 162, niech pan świata ukarze każdego kto otworzy ten grobowiec, z wyjątkiem syna, i każdego kto cokolwiek w nim zmieni”.

Innym dowodem na wysoki status kobiet są monety, na których obok króla pojawiały się wizerunki królowych.

A oto przykład tego jak długie są niektóre inskrypcje:

„To jest grobowiec, który Hani syn Tafsa, zbudował dla siebie i dzieci, dla syna i córek i dla tego kto potrafi przedstawić akt prawny napisany przez Haniego pozwalający na użycie grobowca; nie pozwala się obcym na użycie, sprzedaż, przekazanie czy wynajęcie chyba że ręka Haniego nakreśliła odpowiednie pismo, lub Haniego prawny spadkobierca; jeśli ktoś inny zajmie grobowiec podlegnie karze 1000 Sela, w miesiącu Nisa 40 roku Króla Nabatejczyków Haretata miłującego swój lud, kamieniarz Huru syn Uhayu zbudował ten grobowiec.”

Trzynaście inskrypcji mówi o karach finansowych za nielegalne zajęcie bądź sprzedaż grobowca, oddanie w prezencie, fałszerstwo aktu własności, postawienie pod zastaw. Kary finansowe należało zapłacić kapłanowi opiekującemu się grobami lub królowi Nabatejczyków. Najczęściej kara podawana jest w niezrozumiałej jednostce walutowej Sela. Kary wahają się od 100 do 3000 Seli.

Dzięki inskrypcjom wiemy co nieco o zawodach wykonywanych przez mieszkańców miasta. Wymienione zawody to murarz, urzędnik, lekarz, tłumacz wróżb, centurion, tkacz, złotnik i obcinacz daktyli z palm. Ten ostatni zawód jest nieco wątpliwy, ponieważ wiadomo że zbieranie daktyli odbywa się raz w roku, jest to dość krótki czas i nie bardzo wiadomo czym miałby się zbieracz daktyli trudnić przez pozostałą część roku.

Szacuje się, że pierwszy tekst naskalny stworzony przez Nabatejczyków powstał 2200 lat temu. Ponad 4 tysiące tekstów odkryto na półwyspie Arabskim, wysepkach Morza Śródziemnego, a nawet w Rzymie. Wiadomo, że Nabatejczycy używali również skóry i papirusu do zapisków, ale tylko bardzo nieliczne z fragmentów zachowały się po dziś dzień. Nabatejczycy posiadali własne pismo, opisywali grobowce, ale nigdy nie spisali wydarzeń, historii i sukcesów, tak jak robiły to inne kultury starożytne. Skrytość i brak spisanych kronik to była wybrana przez nich strategia przetrwania - im mniej o nas wiedzą tym mniejsze prawdopodbieństwo ataku. Również szlaki handlowe Nabatejczyków, lokalizacja wypełnionych wodą cystern były trzymane w sekrecie i przekazywane z ojca na syna.

Nabatejczycy używali alfabetu aramejskiego, który to język był powszechnie używany w regionie i to w tym języku prowadzili interesy, językiem mówionym były dialekty arabskie. Późniejszy alfabet Nabatejczyków jest zmodyfikowanym aramejskim. Pisano od prawej do lewej, alfabet składał się z 22 spółgłosek, samogłoski nie były zapisywane. To z ich alfabetu wywodzi się dzisiejszy zapis arabski.

Wspomniałem, że w Petrze brak jakichkolwiek napisów, a są one obecne w Madain Saleh... Cóż jeszcze odróżnia te dwa miejsca? Wstęp do Petry kosztuje małą fortunę i zwiedza się ją wraz z setkami turystów, Madain Saleh jest darmowe, objeżdża się je własnym samochodem i nawet w czasie świąt religijnych turystów tam tyle co kot napłakał.

Ikona Madain Saleh - Qasr al-Farid, czyli Samotny Zamek. Pojedynczy grobowiec wypełniający odizolowaną skałę. Fasada grobowca nie została ukończona, zwróćcie uwagę na dolną część, która nie jest "wyrównana".

 Area C - zawiera liczne grobowce datowane na lata 16-61 naszej ery.

Siq, nazwany tak aby upamiętnić 1200-metrowej długości Siq w Petrze, jest malutki; przed jego wejściem po prawej stronie znajduje się al-Diwan, miejsce służące mieszkańcom miasta do religijnych liturgii.

 Nieopodal Madain Saleh znajdująca się Elephant Rock, czyli Skała Słoń.

Al Ula, pobliskie miasteczko (20 km od Madain Salih i 120 km na pd.-zach. od Tajmy). Dawniej ważny przystanek na szlaku handlowym, łączącym Arabię Felix z Mezopotamią, Syrią i Egiptem. Tu szlak rozdzielał się, jedno ramię przez Tajmę prowadziło do Babilonu, drugie do Petry i Syrii.

 Al-Ula

Tajma, starożytna Tema – duża oaza i miasto w prowincji Tabuk. W starożytności ważne miejsce przystankowe na „szlaku kadzidlanym"; wzmiankowana kilkukrotnie w Biblii (Hi 6:9; Iz 21:14; Jr 25:23); znana głównie z tego, iż za rządów babilońskiego króla Nabonida (556–539 p.n.e.) na dziesięć lat stała się jego królewską siedzibą.
Na zdjęciu studnia Bir Haddaj w Tajmie, jedna z najsłynniejszych studni starożytnych, Jej historia sięga VI stulecia przed Chrystusem.

Wspomniana w Biblii, w Księdze Izajasza

"Którzy w zaroślach na stepie nocujecie,
wy, gromady Dedanitów,
14 wynieście wodę naprzeciw spragnionych!
Mieszkańcy kraju Tema,
z chlebem waszym wyjdźcie
na spotkanie uchodźców!" (Iz 21:14.7)